Kiến Trúc Đình Làng Việt: Tâm Hồn và Trí Tuệ Người Việt

Cái đẹp giản dị của "Cây đa – Bến nước – Sân Đình" đã ăn sâu vào tâm thức của người Việt từ ngàn đời. Đình làng không chỉ là một không gian thờ cúng, mà còn là nơi gắn bó với đời sống sinh hoạt của cư dân miền nông nghiệp lúa nước. Kiến trúc Đình làng chính là minh chứng cho tài nghệ xây dựng của tổ tiên, với sự hòa hợp hoàn hảo giữa thiên nhiên và công trình kiến trúc.

Đình làng Đình Bảng, Bắc Ninh 1700-1736 (Nguồn: bacninh.gov.vn)

Chức Năng Đình Làng

Đình làng không chỉ có vai trò thờ thành hoàng, mà còn là trung tâm sinh hoạt cộng đồng. Tại đây, diễn ra các hoạt động như phân chia công điền thổ, giải quyết tranh chấp, thu thuế, hoặc tổ chức các lễ hội, biểu diễn hát múa dân gian.

Lược Sử Đình Làng Việt

Từ thời Tần, Hán, đình đã trở thành cơ quan hành chính cấp cơ sở. Theo các tài liệu, đình bắt nguồn từ những trạm dừng chân của vua quan thời Lý. Qua từng thời kỳ, đình làng đã phát triển thành một loại hình kiến trúc công cộng dân gian, là nơi thờ cúng và tổ chức các hoạt động của làng.

Đình Tây Đằng, Ba vì, Hà Tây, 1583 (Nguồn: Wikipedia)

Những giai đoạn phát triển

• Thế kỷ 16: Nhiều đình lớn được xây dựng như Đình Thụy Phiêu, Tây Đằng, Thổ Hà.
• Thế kỷ 17: Sự phát triển rầm rộ với sự đóng góp của chính quần chúng, nhiều đình nổi tiếng ra đời.
• Thế kỷ 18-19: Dù có giảm sút về số lượng, nhưng nhiều đình vẫn xuất hiện với quy mô và trang trí tinh xảo.

Đình Thổ Tang, Vĩnh Phúc, thế kỉ 17 (Nguồn: Đại biểu Nhân dân)

Bố Cục Đình Làng

Đình làng gắn liền với khu dân cư, thường theo nguyên tắc phong thủy. Một bố cục thông thường bao gồm Đại đình, hậu cung, tiền tế, tả vu hữu vu, và các không gian phụ trợ khác.

Mô hình phát triển đình dạng sơ khai (Nguồn: baotintuc.vn)

Các Công Trình Cấu Thành

• Đại Đình: Là nơi hành lễ, thường được xây dựng vững chắc, với nhiều gian.
• Hậu Cung: Nơi thờ Thành hoàng, không gian kín đáo và trang nghiêm.
• Tiền Tế và Vu: Thường là những không gian nhỏ hơn, phục vụ các hoạt động phụ trợ.

Mô hình phát triển đình quy mô đầy đủ (Nguồn: hatrung.thanhhoa.gov.vn)

Kiến Trúc Đình Làng

Hệ kết cấu gỗ của đình làng thực sự là một tác phẩm nghệ thuật với những cột gỗ chắc chắn, mái đình cao với những hình thức trang trí phong phú. Các bộ phận mái và cột được thiết kế một cách tỉ mỉ, không những đáp ứng yêu cầu kiến trúc mà còn chứa đựng những giá trị văn hóa sâu sắc.

Các bộ phận của đình (Nguồn: tác giả tổng hợp trên tài liệu)

Trang Trí

Trang trí ở đình làng không phải là sự thừa thãi mà là sự khéo léo, kết hợp yếu tố văn hóa, thiên nhiên vào trong từng chi tiết. Các chủ đề tiêu biểu như tứ linh, tứ quý và các hoạt động dân gian được khắc họa một cách sinh động, thể hiện đời sống của người nông dân Việt.

Trang trí cấu kiện đầu dư đỡ câu đầu tại Đình làng Chu Quyến (Nguồn: Viện Bảo tồn di tích, 2017)

Lời Kết

Đình làng Việt thực sự là nơi lưu giữ tâm hồn và trí tuệ của người Việt. Là di sản vô giá, đình không chỉ là nơi thờ cúng mà còn là không gian tái hiện cuộc sống văn hóa, xã hội của người dân qua các thế hệ. Những giá trị này cần được bảo tồn và phát huy để thế hệ mai sau hiểu về lịch sử và văn hóa của tổ tiên.

Tác giả: ThS.KTS Vũ Thị Ngọc Anh
Bộ môn Lý thuyết và Lịch sử Kiến trúc, Đại học Xây dựng

Tài liệu tham khảo:

• Viện Bảo tồn di tích, Kiến trúc Đình làng Việt qua tư liệu Viện Bảo tồn di tích (tập 1), NXB Văn hóa Dân tộc, 2017.
• Nguyễn Đình Toàn, Kiến trúc Việt Nam qua các triều đại, NXB Xây dựng, 2002.
• Phạm Thị Chỉnh, Lịch Sử Mỹ Thuật Việt Nam, NXB Đại học Sư phạm, 2013.

Hãy khám phá thêm về kiến trúc và văn hóa truyền thống tại Viện Bảo tồn Di tích và Wikipedia.

Nguồn Bài Viết Kiến trúc Đình làng Việt